ძველი თბილისი  ქალაქ თბილისის ისტორიული ნაწილი, თბილისის ის უბნები და დასახლებები, რასაც 1936 წლამდე „ტფილისი“ ეწოდებოდა. ძველი თბილისი მოიცავს შემდეგ უბნებს: აბანოთუბანი-ხარფუხი (ანუ ტფილისი, შემდგომ სეიდაბადი), კალა, ისან-ავლაბარი, სოლოლაკი, მთაწმინდა, ვერე, ორთაჭალა, ჩუღურეთი, დიდუბე, ნაძალადევი. ძველ თბილისში თავმოყრილია თბილისის ღირსშესანიშნაობათა უმეტესობა და, შესაბამისად, ის ტურისტული მიზიდულობის მთავარი ცენტრია. ძველი თბილისი 2007 წლიდან იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლთა ნუსხაში შეტანის კანდიდატია.

ლეგენდის თანახმად, ქალაქის დაარსება მის ტერიტორიაზე არსებულ გოგირდის ცხელ წყლებს უკავშირდება. ეს გარემოება ქალაქის სახელწოდებაშიც აისახა. ტფილისში პირველი დასახლება IV ს-დან გაჩნდა, ხოლო V ს-ის შუახანებში ქართლის მეფე ვახტანგ გორგასალმა აქ ქალაქის გაშენება დაიწყო. მისმა მემკვიდრემ დაჩიმ კი ტფილისი ქართლის სამეფოს დედაქალაქად გამოაცხადა. თბილისი კავკასიის რეგიონის ბუნებრივი ცენტრია. მისი სტრატეგიული მდებარეობა უძველესი დროიდანვე იზიდავდა დიდ იმპერიებს და ქალაქი ხშირად განიცდიდა უცხო ქვეყნების პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და კულტურულ გავლენას. VIII-XII სს-ში თბილისი მუსლიმთა მმართველობის ქვეშაა, აქ არაბი ამირა იჯდა. XVI-XVIII სს-ში ხში­რად სპარსეთის და ოსმალეთის, ხოლო XIX-XX სს-ში რუსეთის გავლენის ქვეშ იმყოფებოდა.

თბილისი VI-VIII და XV-XVIII სს-ში ქართლის, XII-XV სს-ში კი სა­ქართველოს სამეფოს დე­დაქალაქია. 1801-1917 წწ-ში რუ­სეთის იმპერიის კავკასიის მხარის (სამეფისნაცვლოს), 1918 და 1922-1936 წწ-ში კი ამიერკავკასიის ფედერაციის ცენტრს წარმოადგენდა. 1918-1921 წწ-ში საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დე­­დაქალაქია, ხოლო 1991 წლიდან დამოუკიდებელი საქართველოს სა­ხელმწიფოს დედაქალაქია.

  

მეტეხი თბილისის ყველაზე ადრეული და­სახ­­ლებაა, მდებარეობს ავლაბარში, მდ. მტკვრის მარცხენა ნაპირზე, კლდოვან შემაღლებაზე. მოიცავდა ისნის ციხეს და მის მიმდებარე ტერიტორიას. ასრულებდა მეფის რეზიდენციის ფუნქციას. აქედან მომდინარეობს სახელი მეტეხი, რომელიც ძველქართულად `სასახლის გარშემო ტერიტორიას~ ნიშნავს. მეტეხი ვაჭარ-ხელოსანთა უბანი იყო. მის ცენტრში მდებარეობდა მეტეხის ღვთისმშობლის ეკლესია, რომელიც პირველად ვახტანგ გორგასალს (V ს.) აუგია. გადმოცემის მიხედვით, მეტეხის კლდის ძირში თბილისის მფარველი წმინდანის, წმიდა აბო ტფილელის წამების ადგილი უნდა ყოფილიყო (786 წ.). ამჟამად აქ მისი სახელობის ეკლესიაა. 

1235 წელს მონღოლებმა დაანგრიეს აქ მდგარი სამეფო სასახლე და კარის ეკლესია. 1278-1289 წწ-ში ეკლესია თანამედროვე სახით აღადგინა საქართველოს მეფე დემეტრე II-მ. ამჟამინდელი ეკლესია ცენტრალურგუმბათოვანი ნაგებობაა და იმეორებს ძველი ეკლესიის გეგმას. XVII ს-ში ქართლის `ვალმა~ (მმართველმა) როსტომმა მეტეხს გალავანი შემო­ავლო. XVII-XVIII სს-ში ტაძარმა ბევრი ცვლილება გა­ნიცადა. აქ იდგა სპარსული და ოსმალური ჯარი. რუ­სეთის მმართველობის პერიოდში (1801 წლიდან) ეკლესია სამხედრო ბარაკად გადაკეთდა. 1819 წლი­დან კი მეტეხს მიაშენეს დამხმარე ნაგებობები, რომელიც 1938 წლამდე სატუსაღოს ფუნქციას ასრულებდა. XX ს. 30-იან წწ-ში ტაძრის გარშემო მიშენებები მოანგრიეს, ტერიტორია მოაწესრიგეს. ბოლშევიკები ტაძრის სრულად დანგრევას აპირებდნენ, თუმცა ქართული ინტელიგენციის მოწინავე ნაწილის მხრიდან წინააღმდეგობას წააწყდნენ და ამ ვანდალური აქტის განხორციელება გადაიფიქრეს. ეკლესიის წინ 1967 წ. დაიდგა თბილისის დამაარსებლის ვახტანგ გორგასლის ძეგლი (მოქანდაკე ე. ამაშუკელი). 1988 წლიდან მეტეხის ეკლესიამ ფუნქციონირება დაიწყო.

 

ნარიყალა  თბილისის ისტორიული ციტადელი, მთა­ვარი ციხეა. ქართულ წყაროებში იწოდება `დედა ციხედ~. ტერმინი `ნარიყალა სპარსული წარმომავლო­ბისაა და ციხეს XVII ს-ში ეწოდა. ნარიყალას ემჩნევა IV-XVIII სს-ის არაერთი რეკონსტრუქციის კვალი. ბო­ლო რესტავრაცია ნარიყალას 2000 წ. ჩაუტარდა. აღად­გინეს წმ. ნიკოლოზის ტაძარი და ციხის გალავა­ნი. ნარიყალას ციხიდან ძველი და ახალი თბილისის ულამაზესი ხედები იშლება.

 

სტატიის ავტორია გამომცემლობა "კლიო"

 

www.klio.ge