წერილები გაგზავნილი მამა ლუი გრანიეს მიერ მოძღვარ კლაუდიო აკვავისადამი, დაწერილი მოქვში, სამეგრელო 1616 წელს

 

წერილებში აღწერილია კათოლიკე მისიონერების მოგზაურობა დასავლეთ საქართველოში. მისიონერები ხვდებიან  ხვდებიან გურიელს (სავარაუდოდ მამია II გურიელს, რომელის ამ დროს იყო მთავარი), რომელიც პაპს აღიარებს და სურვილს გამოთქვამს პაპს ჩააბაროს აღსარება წერილობით. შემდეგ მისიონერები გადადიან სამეგრელოში, მოქვში და ხვდებიან დადიანს.

 

დოკუმენტი ხელმისაწვდომია აქ

 

...სამეგრელოს სამხრეთით, შავი ზღვის ნაპირს კაპადოკიისა და ტრაბიზონის საზღვარზე მართავს უძველეს მეფეთა შთამომავალი მთავარი. ამ სახელმწიფოს ეწოდება გურიელი და ჩემი აზრით კაპადოკიის ან კოლხეთის ნაწილი უნდა იყოს. ჩემი აზრით, მთავრის სახელი იესე უნდა იყოს. ვფიქრობ მისი ოჯახიდან უნდა იყოს მიტროლოპიტი, რომელიც ახლა ხელმძღვანელობს მთელ ქართულ ეკლესიას, რომელიც არ ემორჩილება სპარსეთის მეფეს...

არსებობს სამი სხვა ქართველი მთავარი, იმერეთის, ოდიშისა და გურიელის, რომლებიც გამუდმებით აგრძელებენ აყვავებას და ინარჩუნებენ მათ სამფლობელოებს სიმდიდრეში და არ განიცდიან შეწუხებას მუსლიმთაგან. ორი მთავრის, ოდიშისა და გურიელის ტერიტორიები განლაგებულია შავი ზღვის ნაპირას და გარკვეულწილად დაუცველია თურქთა საზღვაო ძალების თავდასხმისაგან, მაგრამ მათი მდებარეობის გამო ინარჩუნებენ კონსტანტინოპოლთან და მთელ საბერძნეთთან აბრეშუმითა სა სხვა საქონლით ვაჭრობის მნიშვნელოვან უპირატესობას. იმისათვის, რომ შინარჩუნონ მეგობრები და არ გადაიკიდონ ასეთი ძლიერი მეზობლები, მათ აღიარეს დაქვემდებარება თურქეთისადმი და საჩუქრებისა და მუდმივი მომსახურების მეშვეობით უზრუნველყვეს საკუთარი მშვიდობა და წესრიგი. თუმცა ისინი არასდროს რთავენ თურქებს მათ ქვეყანაში მბრძანებლობის მითვისების ნებას და არც მათ არმიას აძლევენ გასასვლელს ქვეყნის ნებისმიერი სხვა ნაწილისკენ. პირიქით,ისინი ინარჩუენებენ სრულყოფილ თავისუფლებას რომ მიუხედავად იმისა, რომ პოლონეთის კაზაკები, რომელიც ცხოვრობენ შავ ზღვასთან დნეპრის შესართავთან და მუდმივად ემტერებიან თურქებს და მეტიც, აზიანებენ მათ, ქართველები ამის მიუხედავად იღებენ მათ როგორც მეგორებს, ქრისტიანებს და ქორწინდებიან მათთან. ამბობენ, რომ პოლონეთის მეფე ინარჩუნებს მეგობრული ურთიერთობასა და მიმოწერას მათთან, გემები ხშირად მოძრაობენს ამ ორ ქვეყანას შორის, ეს გარემოება სავარაუდოდ დიდებული შედეგის მქონე იქნება ქართველებისთვის, კაზაკები დღესდღეობით ბატონობენ შავ ზღვაზე და არიან ძალიან ძლიერები, ამას ემატება ისიც, რომ პოლონეთის მეფემ, ზღვის მნიშვნელობიდან გამომდინარე, თუ მათ სპარსები ან თურქები შეაწუხებენ, შეიძლება გაუწიოს მათ დახმარება და ამ მხრივ ისინი [ქართველები] კვლავ სასარგებლო იქნებიან კაზაკებისთვის, რადგან მათი ქვეყნების პორტები შეძლებენ უზრუნველყონ გემების უსაფრთხო შეკრება სხვადასხვა ექსპედიციების დროს. უფრო მეტიც, არ არის გამორიცხული, რომ რაღაც მომავალში, თუ ევროპელები რაიმე დიდ საქმეს წამოიწყებენ კონსტანტინოპოლის წინააღმდეგ, მათი მდებარეობა იყოს უაღრესად მომგებიანი როგორც საზღვაო, ისე სახმელეთო თავდასხმის გასაადვილებლად.

 

...კაზაკებმა გადაწყვიტეს კოლხეთის სანაპიროზე ორმოცი კაცი გადმოესხათ ყველაზე უფრო გაბედული და კეთილშობიური ხასიათისა. ამ ორმოც კაცს დაავალეს კარგად დაკვირვებოდნენ გზას და თუ შესაძლებელი აღმოჩნდებოდა, სპარსეთის მეფის კარზე წასულიყვნენ და მოლაპარკება გაემართათა ამ მეფესთან. ამ ორმოცმა კაცმა გამოიყენა გურიის მდინარები და ამავე მთავრმა მათ რეკომენდაცია მისცა იმერეთის მეფესთან

გერმანელი მეცნიერი მორიც ვაგნერი

დიდებული მხარის – გურიის მაცხოვრებლები მთელ კავკასიელ ხალხებს შორის სილამაზით პირველნი არიან ...თვით ნიმფა კირკე ,,დიდი, ლამაზი და საყვარელი”, როგორიც ჰომეროსმა დახატა, ვიხილე საღამოს... გურული ნიმფა არ იყო მორთული ,,ვერცხლისფერ სამოსში ოქროთი გაბრწყინებული სარტყელით”, არამედ ფერადი ნაჭრებით დაფარული, რომლებიც მშვენიერ ახალგაზრდულ სხეულს ეკვროდნენ და მხოლოდ სანახევროდ ფარავდნენ. სახე დაუფარავი ჰქონდა. უფრო ნატიფი ხაზები და მშვენიერი ტანი ამ ლამაზ ხალხში იშვიათად მინახავს... წინათ მამები ნაკლებად აქცევდნენ ყურადრებას ქალიშვილთა მხრივ სამშობლოს სიყვარულს და მათ ნებით, ან ძალით უგდებდნენ ხელთ თურქ მონათმოვაჭრეებს 

გერმანელი მოგზაური აუგუსტ ფრანც ლუდვიგ მარია ჰაქსტჰაუზენი 

მისი წიგნი აღწერს 1840-50-იანი წლების დასავლეთ საქართველოს. 

 

„შეხედულება, რომელიც სანახევროდ მე აქ მომყავს, ჩამომიყალიბდა გურიაში ჩემი განმეორებითი მოგზაურობის შემდეგ. თავდაპირველად უნდა აღვნიშნო, რომ გურია სავარაუდოდ ყველაზე ნაყოფიერია კავკასიის მიწათა შორის. აქ მიწას არასდროს ანოყიერებენ და წელიწადში ორი მოსავალი მოჰყავთ! შემოდგომაზე მიწას ადვილად აბრუნებენ ორწვერა კავის მსგავსი იარაღით, რომელშიც ორი ხარია შებმული; შემდეგ თესენ ხორბალს, რომელსაც უკვე აპრილში იღებენ. მერე მას ხელახლა ხნავენ და ფარცხით ფარცხავენ (შეკრულია ტოტებისაგან); ახლა კი თესენ ფეტვს ან სიმინდს, რომელიც სექტემბერში მოდის. აქ თამბაქოსაც აშენებენ. ეს მხარე გარეგნულად დიდად წააგავს შიდამთიან ვესტფალიას, რავენსბერგს, ოსნაბრუკს. ის შედგება არა სოფლებისაგან, არამედ ცალკეული, მეტწილად პატარა ბორცვებზე შემდგარი კარ-მიდამოებისაგან. ასეთი კარ-მიდამო ქმნის ვრცელ ეზოს, რომელიც მესრით ან ღობითაა შემორაგული. შენობები აქ დგას დიდი, მშვენიერი ხეების ქვეშ, როგორიცაა კაკალი, წაბლი, ჩინარი.“

 

დოკუმენტი ხელმისაწვდომია აქ

პრუსიის სამეფოს პრინცი ალბრეხტ ჰოჰენცოლერნი თავის წიგნში „კავკასიაში 1862“ აღწერს  1862 წლის სექტემბერ-ოქტომბერში გურიაში ყოფნის პერიოდს . 

...დიმიტრი გურიელს ახლდა მდიდრულ, ღია ფერების ტანსაცმელში ბრწყინვალედ გამოწყობილი 100-მდე მილიციონერი (მოლაშქრე): მოლაშქრეებს ეცვათ გურული ტანსაცმელი: ჩაქური ხავერდის შარვლები ან გრძელი თეთრი შარვლები, მუხლებამდე ვიწრო პაიჭები, წელსზემოთ ელეღსა და ზუპუნას ზემოდან, ღია წითელი ფერის მოკლე ჩოხა ანუ ჯანიო; წელზე ერტყათ ფართო, ოქროს სირმით მდიდრულად ნაქარგი ტყავის სარტყელი, რომელშიაც გაჩრილი იყო ყამა ან ხანჯალი და დამბაჩა. ფეხზე ეცვათ ფერადი ფეხსაცმელები. ყველას ჰქონდა ჩახმახიანი თოფი. გურულები მოხდენილად და მდიდრულად იყვნენ ჩაცმულნი. თვალს იტაცებდა გურულების სილამაზე: გრძელი, ფაქიზად გამოყვანილი ცხვირი, ფართო შუბლი, პატარა პირი, იშვიათი ელვარების მეტყველი შავი თვალები, მუქი, ესპანური სახის ფერი...

 

...გურულები ატარებენ მუქწითელი ფერის შალის ყაბალახებს, რომლებიც თავზე მოხდენილად აქვთ მოხვეული. ყაბალახი კარგად იცავს ცუდ ამინდში და კიდეც უხდებათ. ქერა ან წაბლისფერი თმა კარგად აქვთ მოვლილი...

 

...დებულება, რომ შავსა და კასპიის ზღვებს შორის ადამიანთა უმშვენიერესი სახეობა სახლობს, არსად ისე არ დასტურდება, როგორც გურიაში, ოღონდ ეს გურულ მამაკაცებს ეხება, - ქალები მხოლოდ მაღალი საზოგადოების მანდილოსნები არიან აქ ლამაზები. გურულ მამაკაცზე უმშვენიერსს ვერაფერს ნახავთ. მისი ტანადობა, ძალოვანება, კანის ფერი, წვერი, თვალები, კბილები, განიერი მკერდი, სწორი თეძოები, მკლავები, ჩაცმულობა და შეიარაღება ყველაფერი ერთმანეთის შესაფერია ... მხოლოდ ამის მნახველი ევროპელი გაიგებს რა უპირატესობა აქვს კავკასიურ რასას სხვებთან შედარებით