მცხეთის პირდაპირ მთაზე დგას ჯვრის მონასტერი, რომელიც შეტანილია მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლთა სიაში. ტაძრის სახელწოდება დაკავშირებულია ხის მაღალ ჯვართან, რომელიც ამ ადგილზე მეფე მირიანმა აღმართა. VI ს-ის II ნახევარში ქართლის ერისმთავარმა გუარამმა ჯვრის გვერდით პატარა ეკლესია ააშენა. ამ პატარა სამლოცველოს დღეს ჯვრის მცირე ტაძარს უწოდებენ. VI-VII სს. მიჯნაზე გუარამის ძემ _ ერისმთავარმა სტეფანოზ I-მა (586-605) მცირე ტაძრის გვერდით ააგო დიდი ტაძარი, რომელიც ზედ გადაეხურა ხის ჯვარს (ჯვრის კვარცხლბეკი დღემდეა დარჩენილი ეკლესიაში). ჯვრის ტა­ძარი ბოლნისის სიონის შემდეგ ხუროთმოძღვრული განვითარების ახალ საფეხურს წარმოადგენს. აღმოსავლეთ ფასადზე მოთავსებულია 3 რელიეფური გამოსახულება იმ პირებისა, რომელთა თაოსნობითა და ხარჯით აშენდა ეკლესია: შუაში ქრისტეს წინაშე მუხლმოდრეკილი სტეფანოზ ერისმთავარი; მარცხნივ _ მისი ძმა დემეტრე მფარველი ანგელოზითურთ, მარჯვნივ _ სტეფანოზის მემკვიდრე ადარნასე (მის ზემოთაც ფრთაგაშლილი ანგელოზია, რომელსაც მარჯვენა ხელი წინა აქვს გაწვდილი); ადარნასეს წინაა მუხლმოდრეკილი ბავშვი _ მისი ძე. სამივე რელიეფზე ასომთავრული წარწერებია, რომლებშიც მშენებელთა სახელები და ტიტულებია მოხსენიებული.

ჯვრის ტაძარმა სათავე დაუდო ქართული საეკლესიო არქიტექტურის ახალ ეტაპს _ გუმბათოვან ტაძარს. VII საუკუნეში იქმნება ანალოგიურ ძეგლთა მთელი ჯგუფი, რომლებიც გეგმისა და საერთო აგებულების მხრივ უახლოვდება მცხეთის ჯვარს. ასეთებია: ატენის სიონი, ძველი შუამთა, მარტვილი.