ქართლის გულში ქ. მცხეთის ცენტრში მდებარე XI ს-ში აგებული სვეტიცხოველი, საკათედრო ტაძარი და საპატრიარქო რეზიდენციაა. ამჟამად არსებული შუა საუკუნეების ქართული ქრისტიანული კულტურის ძეგლებს შორის სვეტიცხოველი უდიდესია. აქ ჯერ კიდევ IV ს-ში აშენდა პირველი დარბაზული ეკლესია, რომლის ნაშთები ჩანს ტაძრის ინტერიერში იატაკის მინის ქვეშ. ტაძრის შიგნით არის აგრეთვე ქართლის მეფის ვახტანგ გორგასლის მიერ V ს-ში აგებული ბაზილიკა. ამჟამინდელი ტაძარი მცხეთის კათოლიკოს-პატრიარქის მელქისედეკის ბრძანებით აშენდა 1010-1029 წწ-ში. ხუროთმოძღვარი იყო არსუკისძე. არსებობს ლეგენდა, რომ ტაძრის დასრულების შემდგომ ხუროთმოძღვარს მოჰკვეთეს მარჯვენა ხელი, რადგან მან გაბედა და აჯობა თავის მასწავლებელს ხუროთმოძღვრულ ოს­ტატობაში. სვეტიცხოველი შუა საუკუნეების ქარ­თული ცენტრალურგუმბათოვანი ხუროთმოძღვრების ერთი მიმართულების საწყისად ითვლება. სვეტიცხოველმა არაერთი რესტავრაცია განიცადა. საქართველოს მეფის ალექსანდრე I-ის (XV ს.) დროს შეკეთდა გუმბათის ყელი და ფასადი, გადაადგილდა ზოგი რელიეფური გამოსახულება. გვიანდელია (ძირითადად XVI-XVII სს.) ტაძრის ფრესკული მხატ­ვრობა. სვეტიცხოველს გარშემორტყმული აქვს ორიარუსიანი გალავანი, საბრძოლო ბილიკით, სათოფურებითა და სალოდეებით, რომელიც აშენდა ქართლ-კახეთის მეფის ერეკლე II-ის დროს, 1787 წელს. გალავანში ჩაშენებულია 6 ცილინდრული და 2 კუთხოვანი კოშკი. გალავნის სამხრეთ კედელში მდებარეობს შესასვლელი ჭიშკარი. დასავლეთ მხარეს კი სამრეკლო და XI ს-ის კარიბჭე. სვეტი­ცხოვლის ეზოს სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში მდება­რეობს კათოლიკოს-პატრიარქ ანტონ II-ის სასახლე (1788-1811).