მდებარეობს ჩიხის მმთის სამხრეთ კალთაზე, მდინარე  ყვირილის მარჯვენა ნაპირას, ჩრდილოეთით ესაზღვრება საჯალყელო - კუდევის ქედის საჯალყელოს მთის ჩ-დ.  განშტოება. სამხრეთით ესაზღვრება მდინარე  ყვირილის ვრცელი ალუვიური ვაკე, არგვეთის თემის სოფელი იცქისი,  მერჯევის თემის  სოფელი ივანწმინდა სახნავ - სათესი სავარგულებით. დასავლეთით თითქმის მთელ სიგრძეზე ესაზღვრება მდინარე ჩიხურის ხეობა, და სოფელი სხვიტორი, ხოლო ს-დ ნაწილში ქალაქი საჩხერე. აღმოსავლეთით - სოფელი ორღული. ჩიხა ჩ-ს.კენ (ე.წ. ჩიხის მთიდან მდ. ყვირილის კალაპოტამდე დაახლოებით 5კმ-ზე, ხოლო დას-დან აღ.საკენ ვრცელდება საშუალოდ 3-3,5 კმ-ზე. სოფლის ყველაზე მაღალ წერტილია სოფლის უკიდურესი ჩრდილოეთი წერტ-ილი ტყის მიდამოებში ზ.დ. 1116 მ. (ტყის მასივის ჩათვლით), ხოლო ყველაზე დაბალი ადგილია უკიდურესი ს-დ ნაწილი, მდ. ყვირილისა და ჩიხურის შეერთების ადგილი ზ.დ. 428 მ. სოფლის ცენტრის სიმაღლე 520 მ.

სოფლის სახელწოდების შესახებ არსებობს ორი ვერსია: I. როდესაც მოსახლეობა ამ ტერიტორიაზე მისულა და დასახლება დაუწყია, იმ დროისათვის უდაბური ტყით დაფარული ადგილების გაჩეხვა დაუწყიათ. ამით პოპულარული გახდა სიტყვა ,,ჩეხვა’’, რომლის ასიმილაციის შემდეგ უნდა დარქმეოდა სოფელს დღევანდელი სახელწოდება ,,ჩიხა’’. II. ომიანობის დროს, აქაურ მოსახლეობას მტერი უდაბურ ტყეში შეუყვანიათ და ჩიხში მოუმწყვდევიათ, მტრის ჩიხში მომწყვდევას გადაურჩენია კიდეც აქაური მოსახლეობა, სიტყვა ,,ჩიხი’’ პოპულარული გამხდარა სოფლის სახელწოდების წარმოქმნის საფუძველი. ჩიხის საკრებულოში 1991 წ. შედიოდა სამი სოფელი: ჩიხა, ზედა ორღული, ქვედა ორღული. დღეისათვის კი ჩიხის თემში შემავალი სოფლებია: ჩიხა, ზედა ორღული, ქვედა ორღული, დუნთა, სხვიტორი. სოფელი ჩიხა ქ. საჩხერეს დაშორებულია 4 კმ-ით. სოფლის ფართობია 1014 ჰექტარი, მოსახლეობა შეადგენდა 658 კომლს, 1944 სულს, ძირითადი გვარებია: იაკობაშვილი, მაჭვარიანი, ჭიღლაძე, ცუხიშვილი, მაკასარაშვილი, ტალახაძე, კაპანაძე, ასანიძე.

მეურნეობის დარგებია: მევენახეობა, მესიმინდეობა, მესაქონლეობა. ჩიხაში არის საჯარო სკოლა.

ჩიხის ისტორიულ ძეგლებიდან აღსანიშნავია XII ს. ხუროთმოძღვრული კომპლექსი- ფეოდალის ციხე და ეკლესია, ციხის გალავნის შიგნით, სამხრეთ-აღმოსავლეთ კუთხეში კოშკია აღმართული. გეგმით კვადრატის მსგავსი ერთნავიანი ღვთისმშობლის  ეკლესია არის აგებული, ნაგებია თლილი რუხი ქვით, გარედან შელესილია, შუაში მოთავსებულია მედალიონში ჩასმული ჯვარი და ასომთავრული წარწერა. ჩიხის ეკლესიის პორტალის მორთულობა XII ს. ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლებს ენათესავება (სამთავრო, სამთავისი), თუმცა უფრო სადაა. ეკლესია მდებარეობს იაკობაშვილების უბანში. ეკლესიის ტერიტორიაზე ერთ-ერთი მიცვალებულის დაკრძალვის დროს აღმოჩნდა 1 ლიტრიანი დოქი,  გრძელყელიანი,  ანალოგიური დოქი, ჯურხა ნადირაძის მიერ მოდინახეზეა ნაპოვნი დათარიღებულია  II - III  საუკუნით. აქ მოპოვებული კი მოთავსებულია საჩხერის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმში. 60-იან წლებში ამ ეკლესიის მახლობლად არქეოლოგებმა რამდენიმე გათხრა ჩაატარეს, აქ მოპოვებული ნივთები ანტიკური ხანის ანალოგიურია. ისტორიული წყაროების მიხედვით IX ს. აფხაზთა (დასავლეთ საქართველოს) მეფე გიორგი I-მა სოფელ ჩიხაში მიუჩინა რეზიდენცია ერისთავს, რომელსაც ქართლის გამგებლობა ევალებოდა. სოფელში ჭიღლაძეების უბანში დგას XII საუკუნის ციხე და შუა საუკუნეების სამების ეკლესია. აგებულია მოწითალო ფერის კვადრატული ქვებით, ეკლესია დაინგრა 1991 წ. 29 აპრილს მიწისძვრის მიერ, აღდგენილი იქნა სოფელ ჩიხის მკვიდრ ვახტანგ მაჭავარიანის ინიციატივით

სოფელ ჩიხის ცუხიშვილების უბანში არის სამების ეკლესია, რომელიც აშენებული იყო 1907 წელს აბიათარ იაკობაშვილის დაკვეთით, კომუნისტური რეჟიმის დროს განადგურდა ეკლესიის წმინდა ხატები, დაზიანდა კედლები, ხოლო მიწისძვრის შედეგად მთლიანად დაინგრა.

ჩიხის სანახებს აქვს ზედმეტი სახელები: ღელთა, იაურები, ჭენჭყი, გვირიჭა, გონიარასეული, პარტახი, კოკორი, ნავენახარი, ოხოლისა, ნასელარი, საბიკიშვილები, კუდეები, მღვდლისუბანი, იაკობაშვილის უბანს აქვს ცალკეული სახელები: ზანდუკელები, პაატაშვილები, დათიკისეული, სოხანაკუდი. აგრეთვე სოფელ ჩიხის ტერიტორიაზე გაედინებიან მცირე დებიტის მქონე ნაკადულები: ეწრიღელე, ბირკაულისღელე, ნაძრახისღელე.

ავტორი: გიორგი დვალაშვილი

ყველა უფლება დაცულია