იცქისი 80-იან წლებამდე მდებარეობდა მდ. იზვარას მარჯვენა მხარეს, აქ ამ დროისათვის დაახლოებით 85 კომლი ცხოვრობდა თავისი ძვირფას ჯიშიანი ვენახით, საკარმიდამოთი, საძოვრებით. სოფელი განადგურებული იქნა, რადგან, სოფლის საუბედუროდ აქ დაიწყეს ძვირფასი საყალიბე და სამშენებლო ქვიშის მოპოვება და სოფლის ტერიტორია უდაბნოდ აქციეს, აქ დღეს რამდენიმე კვადრატულ კილომეტრზე ხდება ქვიშის მოპოვება, ქვიშის შემცვლელი კლდის სიმაღლე დაახლოებით _ 100-120 მეტრია, ხოლო დაქანება 60-70% -ია, მოპოვება მექანიზაციასთან ერთად ხდება პრიმიტიულად, ხელით ნიჩბების საშუალებით, ხშირია ტრაგიკული შემთხვევებიც.

იცქისის პირვანდელ ტერიტორიაზე დღეისათვის ცხოვრობს ძირითადი მოსახლე -5 კომლი, მათთვის არ იყო აგებული  ახალი საცხოვრებელი სახლი ადგილ ,,ხოდაბუნებში’’, რომელიც სოფელს საავტომობილო გზით (არგვეთის გავლით) 6-7 კმ-ით არის მოშორებული.

სოფელი იცქისის ძირითადი მოსახლეობა დღეისათვის სახლობს ადგილ ,,ხოდაბუნებში’’, მდ. ყვირილის მარცხენა მხარეს, ვრცელი ალუვიურ ვაკეზე, ძლიერ მცირე ფართობზე, ჩრდილოეთით ესაზღვრება მდ. ყვირილის ვრცელი ალუვიური ვაკე, სახნავ-სათესი სავარგულებით. სამხრეთით ესაზღვრება მერჯევის თემის სოფელი ივანწმინდა. დასავლეთით ახალ იცქისს ესაზღვრება სოფელ საირხისა და ივანწმინდის სახნავ-სათესი სავარგულები. აღმოსავლეთით ესაზღვრება არგვეთის თემის  სოფელი სავანე.

სოფლის სახელწოდების შესახებ რაიმე თქმულება ან ლეგენდა ვერ მოვიპოვეთ. სოფელი დღეისათვის შეიძლება იწოდოს ახალ იცქისად, რადგან დღევანდელი სოფელი 80_იანი წლების ბოლოს გაშენდა. იცქისში მოსახლეობის რაოდენობა 125 კომლს აღწევს (მთლიანად) 447 სული მცხოვრებლით. გავრცელებული გვარებია: ტაბატაძე (გვარის ფუძედ წინაპრებს გამოუყენებიათ საკუთარი სახელი ტაბი, ტაბა. ტაბა ფუძედაა სახელსა და გვარებში: ტაბატაძე (ტაბატა), ტაბაღუა (ტაბაღი). ამავე ძირისაა: ტაბახია, ტაბაშიძე); ცერცვაძე (არსებობს ასეთი გადმოცემა: „1615 წელს, იმერეთის მეფემ, სოლომონმა, სამი გლეხი ცერცვაძე აჩუქა კაცხის ეკლესიას და დაასახლა სოფელ ვაჭევში. ცერცვაძეების ადრინდელი გვარი ოქროცვარიძე ყოფილა. ორი ძმა მესისხლეობას გაჰქცევია, სხვაგან დასახლებულან, გვარი შეუცვლიათ და ცერცვაძეები გამხდარან“. ერთი გადმოცემის მიხედვით კი, ცხენზე შემჯდარი ბერი იერუსალიმიდან ხატს მიაბრძანებდა და ჩოხატაურში ხურჯინში ხატთან ერთად ცერცვიც ჰქონია. ცხენი გაჩერდა და ფეხს არ იცვლიდა. ეკლესიაც იქვე აუგიათ და ღვთისმშობლის ხატიც იქ დაუბრძანებიათ. ცხენოსანი ბერი დეკანოზად დაუყენებიათ და მისთვის ცერცვაძის გვარი მიუციათ.

ფაქტი ერთია: მეჩვიდმეტე საუკუნის დასაწყისიდან დღემდე, ამ გვარის წარმომადგენლები ეკლესიის მსახურნი ყოფილან, მღვდლით დაწყებული ეპისკოპოსობით დამთავრებული. საქართველოში 6 500 ცერცვაძე ცხოვრობს: ჭიათურაში – 2 000, თბილისში – 1 600, ზესტაფონში – 1 000. არიან სხვაგანაც). სოფელში გავრცელებული გვარებია: აბრამიშვილი, გულიაშვილი, კაპანაძე, კეკენაძე, კურტანიძე, ლაბუჩიძე, ლომიძე, ომიაძე, რუსიტაშვილი, სამხარაძე, ტალახაძე, ტყემალაძე, შუბითიძე.

სოფელი იცქისი შედის არგვეთის თემში, მანძილი სოფელ არგვეთამდე (სავანის გავლით) 4 კილომეტრია, ქალაქ საჩხერემდე (ხოდაბუნების გავლით) 3 კილომეტრია, სოფლის ცენტრის სიმაღლე ზ.დ. 480 მეტრია, სოფლის ტერიტორიაზე გაედინება მდინარე ლაშურა და ყვირილის სარწყავი არხი.

ავტორი: გიორგი დვალაშვილი

ყველა უფლება დაცულია