ალავერდის მამათა მონასტერი და საეპისკოპოსო ტაძარი მდებარეობს ქ. თელავიდან 20 კმ-ზე, ახმეტის რაიონის სოფ. ალავერდთან. ალავერდის მონასტერი VI ს-ში დააარსა ასურეთიდან ქართლში მოსულმა წმინდა მამამ იოსებ ალავერდელმა (მისი საფლავი ტაძრის უმთავრეს სიწმინდეს წარმოადგენს). ამჟამინდელი საკათედრო ტაძარი წმ. გიორგის ეკლესიის ადგილზე XI ს-ის დასაწყისში აიგო რანთა და კახთა მეფის კვირიკე III-ის (1010-1037 წწ) ბრძანებით და საეპისკოპოსო ცენტრად იქცა. მამათა მონასტრის წინამძღვარი ამავე დროს ალავერდის მთავარეპისკოპოსიც იყო და ამბა ალავერდელის (ანუ პირველეპისკოპოსის) ტიტულს ატარებდა. XVI ს-დან ამბა ალავერდელი კახეთის მთავარი საეკლესიო პირია და მიტროპოლიტის ხარისხშია აყვანილი. „ალავერდი“ არაბული წარმოშობის სიტყვაა და „ღვთისგან ნაბოძებს“ ნიშნავს. ეს ცნება ნაყოფიერებასა და მოსავალთან იყო დაკავშირებული, ამიტომ იმ ქვეყნებში, სადაც უმთავრესად მიწათმოქმედებას მისდევდნენ, ეს სახელი დღესაც ჰქვია რამდენიმე დასახლებულ ადგილს.

ალავერდის ტაძარი შუა საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლებს შორის ყველაზე მაღალი ნაგებობაა (51 მ.). იგი ჯვრის ტიპის ტრიკონქია. შესასვლელი სამი მხრიდან აქვს. ტაძრის ინტერიერის დიდი სივრცე (42 მ. / 26 მ. ) განათებულია გუმბათის ყელში არსებული 16 სარკმლიდან შემოსული სინათლით. ალავერდი შედარებით სადად არის გაფორმებული ჩუქურთმებითა და ორნამენტებით, რაც კახეთის საეკლესიო ძეგლებს ზოგადად ახასიათებს. ტაძარი ნაგებია რიყის ქვით, ტაძრის პერანგი კი შირიმის ქვით არის მოპირკეთებული. ალავერდის ტაძარი გადახურულია ცისფრად მოჭიქული კრამიტით. ტაძრის კედლებზე მრავლად არის წარწერა.

მონასტერი შემოსაზღვრულია გალავნით (XVII ს.), რომლის შიგნით მდებარეობს სამსართულიანი პალატი  ეპისკოპოსის რეზიდენცია; აგურის სასახლე (1615 წ. აგებული კახეთის მმართველის ფეიქარ-ხანის მიერ), აბანო, მარანი, ბერების სენაკები.

ალავერდი მრავალჯერ დაზიანებულა მტრის შემოსევებისა და მიწისძვრების შედეგად. XVII ს-ის შუახანებში სპარსელებმა ტაძარი ციხესიმაგრედაც კი გადააკეთეს. მისი მასშტაბური რესტავრაცია განახორციელეს კახეთის მეფეებმა ალექსანდრე I-მა (1476-1511) და ერეკლე II-მ (1744-1798). აღადგინეს გუმბათის ყელი და აგურით ააშენეს ჩამონგრეული კედლები. ალავერდი კახეთის მეფეთა (XI ს, XV-XVIII სს.) საძვალეს წარმოადგენდა.

XIX ს-ში რუსეთის ეკლესიის სინოდის ბრძანებით ალავერდი სხვა ქართული ტაძრების მსგავსად კირით შეათეთრეს. მხოლოდ 1966 წელს ჩატარებული რესტავრაციის შედეგად გამომჟღავნდა როგორც ტაძრის დაარსების (XI ს), ასევე შედარებით გვიანდელი (XV-XVII სს) პერიოდის მდიდარი ფრესკული მხატ­ვრობა.

ალავერდის მონასტერი ქართული მწიგნობრობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ცენტრი იყო. აქ გადაწერილია ერთ-ერთი ძველი ქართული ხელნაწერი  ალავერდის სახარება (1054 წ), რომელიც ამჟამად ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში ინახება.

27 სექტემბერს, ჯვართამაღლების დღესასწა­ულზე აღინიშნება ალავერდის ტაძრის დღეობა _ ალავერდობა. ეს უძველესი ტრადიცია მოსავლის აღება-დაბინავებასთანაა დაკავშირებული და ტაძრის დამაარსებლის, იოსებ ალავერდელის სახელზე იმართება. ალავერდობაზე ღამის თევით მოდიან მლოცველები სხვადასხვა კუთხიდან. ძველად დღესასწაული სამი კვირა გრძელდებოდა.

 

სტატიის ავტორია გამომცემლობა "კლიო"

 

www.klio.ge