თელავიდან აღმოსავლეთით 20, ხო­ლო ქ. ყვარლიდან 16 კმ-ზე, ზღვის დონიდან 480 მ-ზე მდებარეობს შუა საუკუნეების ციხე-ქალაქი გრემი, კახეთის მეფეთა რეზიდენცია (1466-1614 წწ). გრემი კახეთის არა მარტო პოლიტიკური, არამედ ეკონომიკური და კულტურული ცენტრიც იყო. აქ მიმდინარეობდა მწიგნობრული საქმიანობა, გადიოდა საქარავნო გზები. ირანის შაჰის აბას I-ის კახეთში ლაშქრობის შედეგად გრემი გაპარტახდა.

ციხე-ქალაქს ეკავა 50 ჰა ფართობი და 3 მთავარი ნაწილისგან შედგებოდა: მთავარანგელოზთა კომპ­ლექსი, სამეფო რეზიდენცია და სავაჭრო უბანი.

მთავარანგელოზთა კომპ­ლექსი კოშკებიანი გალავნით იყო იზოლირებული. ჰქონდა ქვით ნაგები საიდუმლო გასასვლელი მდ. ინწობისაკენ. გრემის აღმოსავლეთ ციტადელში მდებარეობს აგურით ნაშენი მთავარანგელოზთა ჯვარგუმბათოვანი ეკლესია (1565 წ. ააგო კახეთის მეფე ლევანმა. მოხატვა დასრულდა 1577 წ.). ტაძრის ინტერიერში დასავლეთის კედელზე ქტიტორთა პორტრეტებია გამოსახული. ტაძრის სათოფურებიანი გალავანი იმავდროულად სიმაგრეც იყო, რომელიც ერეკლე II-მ შეაკეთა. სამეფო რეზიდენციაში განლაგებული იყო: სამეფო სასახლეები, შადრევნიანი შენობა, რვაკუთხა კოშკი, აგურით ნაგები სამეფო აბანო, რომელსაც წყალი მიეწოდებოდა მდ. ლოპოტიდან გამოყვანილი არხით. მთელი ქალაქი სასმელი წყლის კერამიკული მილებით იყო დაქსელილი. სავაჭრო უბანი მოიცავდა დახურულ ბაზარს (ქულბაქებს) და სასტუმროს (ქარვასლას). ბაზარი წარმოადგენდა ქვით ნაგები კამაროვანი დუქნების რიგით ოთხმხრივ შემოფარგლულ ტერიტორიას (სულ 30 დუქანი). თითოეული დუქანი (ფართობი 10 კვ. მ.) შედგებოდა ოთახისა და ეზოსკენ გახსნილი აივნისაგან, სადაც გასაყიდ საქონელს აწყობდნენ. ზოგ დუქანს ჰქონდა სარდაფიც. ქულბაქებს აღმოსავლეთ მხრიდან ეკვროდა 80 მ. სიგრძის კორიდორის ტიპის სასტუმრო (მასში ორმხრივად 16-16 ოთახი იყო განლაგებული). XX საუკუნის 80-იან წლებში აქ მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი გაიხსნა. 1999 წლის 12 დეკემბერს გრემში განახლდა სამონასტრო ცხოვრება.

 

ისტორიული ქალაქი ნეკრესი მდებარეობდა კახეთ­ში, დღევანდელი ყვარლის რ-ნის სოფ. შილდასთან, მთის ფერდობზე. ქალაქი დაუარსებია ქართლის მეფე ფარნაჯომს (ძვ. წ. II ს.). IV ს-ში მეფე მირდატს აქ აუგ­ია ეკლესია, სადაც VI ს-ში დამკვიდრდა ასურელი მამა აბიბოს ნეკრესელი და VI ს-შივე დაარსდა საეპისკოპო­სო კათედრა. ნეკრესიდან ვრცელდებოდა ქართლის სამეფოს პოლიტიკურ-კულტურული გავლენა ჰერეთ­ზე, აღმოსავლეთ კავკასიონის მთიანეთზე, დაღესტან­ზე.

ნეკრესის კომპლექსი აერთიანებს რამდენიმე ძეგლს, რომელთაგან უძველესია IV ს-ის II ნახევრის მცირე ბაზილიკა (ზომები: 4,6X3,8 მ. ერთ-ერთი პირველი ქრისტიანული ნაგებობა საქართველოში). დიდი სამეკლესიანი ბაზილიკა ღვთისმშობლის მიძინების სახელზეა აგებული VII ს-ში და მოხატულია XVI ს-ში (სამხრეთ კედლის დასავლეთ ნაწილში მხატვრობის დამკვეთნი, მეფე ლევანი და მისი მეუღლე თინათინი არიან გამოსახულნი). გუმბათოვანი ეკლესია კი VIII-IX სს-ისაა. ნეკრესელი ეპისკოპოსის ორსართულიანი სასახლიდან (VIII-IX სს.) მხოლოდ ნანგრევებია შემორჩენილი. სასახლეზე XVI ს-ში მიუშენებიათ კოშკი. მონასტრის ტერიტორიაზე ასე­ვე შემორჩენილია საცხოვრებელ და სამეურნეო ნაგებობათა ნაშთები. ნეკ­­რესში არ­ქეოლოგიური გათხრების შე­დეგად აღმოჩენილია ასო-ნიშნები, რომ­ლებიც, მეც­ნიერთა ერთი ნაწილის აზრით, უძველესი ქართუ­ლი წარწერებია. ნეკ­რესი გარშემორტყმულია ქვის გალავნით, რო­მელსაც შე­სას­ვლელი სამხრეთ-დასავლეთიდან ჰქონდა.

ნეკრესში ყველა მართლმადიდებლური ეკლესიისგან გამორჩეული წესი მოქმედებს. მხოლოდ ამ ეკლესიაში ხდება ღორის დაკვლა. ეს ტრადიცია სათავეს იღებს ერთი შემთხვევიდან. ნეკრესის ციხეს ლეკები შემოესივნენ და ალყა შე­მოარტყეს, ძალიან რომ გაუჭირდათ ქართველებს, ერთ ეშმაკურ ხერხს მიმართეს: ციხეში მყოფი ღორები დაკლეს, სისხლი გალავანზე გადმოასხეს, ხორცი კი გადმოყარეს. მუსლიმმა ლეკებმა ალყა მოხსნეს და უკან გაბრუნდნენ. ასე გადარჩა ციხე და მონასტერი აოხრებას. ამის შემდეგ ყოველ 7 ნოემბერს იმართება ნეკრესობის დღესასწაული.

 

სტატიის ავტორია გამომცემლობა "კლიო"

 

www.klio.ge